İstiklâl ve hürriyet uğrunda..
Sarıkamış'ta 90 bin şehit! Destanlaşmış bir anıt gibi... Peki niçin? Kimilerinin dediği gibi Enver Paşa'nın 'macerası'na mı kurban gitti! Bunu da en iyi cevabı, Mareşal Fevzi Çakmak veriyor: "Sarıkamış, daha kuvvetli bir Cumhuriyet yaratmıştır!" Hata yapılmadı mı? En büyük hata doğa şartlarını zorlamaktı. Bunu da zafer için denediler. Zafere ramak kala öldüler ancak yenilmediler! Ortaya ise Türk milletinin azim, millet olma ve bağımsızlık yolunda kararlılığı çıktı. Buralardan da Çanakkale, Sakarya ve Afyon önlerine geldik.Sarıkamış'ta donduk, Çanakkale'de öldük:
Vatanı vatan yaptık!
Birinci Dünya Savaşı başladığında asıl cephe Almanya- Fransa arasındaki Batı Cephesiydi. 'Savaşın kaderini de burası belirleyecek' deniliyordu. Savaş burada kilitlenince Almanya, büyük kuvvetleri Türkiye etrafında tutmak için, Osmanlı'nın acilen savaşa girmesi için bastırdı. Bunu da başardı.
Karadeniz'deki taarruzdan sonra 1 Kasım 1914 günü Rus ordusu sınırımızı aşarak Anadolu içlerine harekete geçti. Bölgede Rusların 180, bizim de 120 bine yakın kuvvetimiz vardı. Aralık ayına kadar süren küçük çaplı hareketlerde Türk birlikleri başarılar elde edince, Rusların yenileceğine olan inanç arttı. Bunun üzerin bölgede büyük çaplı taarruz fikri gelişti. İstanbul'da bunun da kararı alındı. Bölgeden görüş istendi. 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa zamansız bulduğunu açıkladı. Hazırlıklar da yeterli değildi. 'Bahar ayı daha elverişli' dedi. Enver Paşa buna kızdı. Hazırlıkları ve durumu yerinde görmek için bölgeye geldi. Alınan kararı uygulayacak komutan olarak da Hafız Hakkı Paşa'yı atadı. Kendisi de işin başına geçti. 33 yaşındaydı...
Hareket 22 Aralık günü başladı. Çok iyi sonuç da alındı. Ruslarda yer yer panik bile başladı. Ancak kışın ağır şartları ve aşırı soğuk yürüyüşü bile engelliyordu. Herkes zoru başarmak ve Rus birliklerini kuşatarak zafere ulaşmak istiyordu. Ramak kala 26-27 Aralık 1914 gecesi tarihi donmalar başgösterdi ve binlerce askerimiz vuruşamadan şehit oldu. 9'ncu Kolordu tamamen tükendi ve kalanlar da esir düştü... Enver Paşa 10 Ocak günü geri döndü. Hareket 15 Ocak 1915 günü son buldu. Hafız Hakkı Paşa, Şubat ayında tifüsten şehit oldu. Savaşa katılan askerlerimizin çoğunun üzerinde gömlek, torbasında ise kuru ekmek ve zeytin vardır...
ALMAN GUZE'DEN İTİRAF
Üçüncü Ordu 2. Kurmay Başkanı Alman Yarbay Guze, anılarında şunları anlatır: "Polonya'daki Alman ve Avusturya kuvvetlerinin yükünü azaltmak için bu cephede mümkün olduğu kadar çok Rus kuvvetinin tespit edilmesi gerekliydi." (Birinci Dünya Savaşı'nda Kafkas Cephesi'ndeki Muharebeleri, Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları, Ankara, 2007, s.30) Guze devam eder: "Başırısızlığa rağmen teşebbüsündeki cesaret etkisini gösterdi. Türkler şimdi çok zayıf oldukları halde, Ruslar bu savaş sahasındaki kuvvetlerini devamlı takviye ediyorlar. (...) Rusları korkutmak gibi uygun biri sonuç da elde edilmiş oluyordu. Ruslar bundan sonra çok ihtiyatlı hareket ettiler ve savaşın devamı süresince aşırı hiçbir harekete teşebbüs etmediler," (age. s. 41) Guze'nin önemli tespitlerinden birisi de, Sarıkamış hareketinden sonra Rusların, İngilizlerden yardım istemeleridir. Bu da "Çanakkale girişimini doğurdu" diyor.
LEVERKUEHN'DEN TÜRKİYE'NİN SAVAŞ GÖREVİ
Yine bölgede görev yapan Alman subay Paul Leverkuehn, savaşta Türkiye'nin görevini şöyle özeltiyor: "Türkiye 2 Ağustos 11914 tarihinde Almanya ile, askeri baskı uygulama yoluyla Rusya'yı Almanya'nın safına çekmeyi öngören bir anlaşma imzalamayı göze almıştı. (...) Türkiye'ye üç esaslı görev düşüyordu: Tali savaş alanı olarak Türkiye'nin sınırlarında mümkün olduğu kadar çok düşman gücünü bağlı tutmak." (Paul Leverkuehn'ün anıları, Sonsuz Nöbette Görev, Çeviren: Zekiye Hasançebi, Arba Yayınları, İstanbul, 1998, s.15,) Leverkuehn'e göre, Osmanlı'da bulunan 40 misyon subayının görevini ise şuydu: "Türkiye'nin ilk görevi olan mümkün mertebe güçlü düşman kuvvetleriyle temas sağlama görevinde kullanıldılar." (age., s.17)
MAREŞAL ÇAKMAK'IN DEĞERLENDİRMESİ
Mareşal Fezvi Paşa, Harp Akademisi'nde 1935 yılında verdiği derslerde, Almanların Cihan Harbi içinde alttan alta kendi çıkarları için çalıştıklarını ve bunun da savaşın gidişini etkilediğini vurgular. Enver Paşa'nın alınan bir kararı en iyi şekilde uygulamak için komutayı üstlendiğini de belirten Çakmak, Sarıkamış'ı ise şöyle değerlendirir: "Bu sırada Almanlar, Kafkasya'da ve Süveyş'e taarruz ederek, Rusları ve İngilizleri oldukları yerde durdurmamızı istiyorlardı. Hafız Hakkı Paşa'nın kışı muharebe yapmadan geçirmek istemesi, ülkenin içinde bulunduğu kaynak sıkıntısı itibarıyla uygundu. Diğer bir sepep olarak da durumun kritik olmasından ötürü, olumsuz bir sonuç çıkması halinde, harbe girmemiş bulunmaktı. (...) Falkenhayn zeki birisi olduğundan, kararı son ana kadar gizlemeyi biliyordu. Başından beri, Süveyş'te İngilizleri, Kafkasya ve İran'da da Rus kuvvetlerini bizim üzerimize yöneltmek düşüncesiyle hareket ediyordu. Mısır, Kafkasya, İran ve Hindistan'ın tehdidi, İngilizlerin Çanakkale harekâtını çabuklaştırmıştır." (Birinci Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 2005, Çakmak., s.17)
KAYBIMIZ NE KADAR?
Yarbay Guze'ye göre kaybımız şöyledir: "Taarruz büyük bir felakete sebep olmuştu. Yaklaşık 30 bin insan geri dönmüştü, Bazı kaynaklara göre Ruslar tarafından 27 bin esir alınmış, 30 bin ölü bulunmuş. Diğer bilgilere göre esirlerin miktarı 3 bin 500, gömülen ölülerin miktarı ise 11 bin kadarmış. (Guze., s.41) Bölgede görev yapan Mareşal Fevi Paşa'nın verdiği bilgi de Guze'yi doğrular niteliktedir: "Sarıkamış Harekâtı'nda ordunun yarısının, yani 60 bin askerin öldüğünü kabul etmek dağru olur." (Çakmak., s.74)
DAHA KUVVETLİ CUMHURİYET YARATMIŞTIR
Peki bunca kanı boşuna mı akıttık. Bunu da Mareşal Çakmak şöyle değerlendiriyor: "Bu muharebelerde çok değerli arkadaşlarımızı kaybettik. Çok kanlar döktük. Dökülen bu kanlar boşa gitmemiştir. Birinci Dünya Harbi'nde diğer cephelerde olduğu gibi, buradaki çetin muharebelerde de bize çok değerli deneyimler kazandırmış; istiklâl ve hürriyet uğrunda canını esirgemez bir millet olduğumuzu dünyaya ispat etmiş; Osmanlı İmparatorluğu yıkılmakla beraber daha kuvvetli bir Cumhuriyet yaratmıştır." (Çakmak., s. 252)
Ulusal
