“Yükselen kur enflasyonu ateşleyecek, emekçi daha da yoksullaşacak”
Ekonominin başına geçen Şimşek bir aylık görev süresini geride bırakırken döviz kuru fırladı, TL’deki değer kaybı hızlandı, çalışanların maaşları eridi, zamlarla halkın alım gücü hızla düştü. Prof. Dr. Elgin, Şimşek’in politikaları için “Rasyonel bir şey görmedik” derken ekonomist Akman, “yükselen kur enflasyonu ateşleyecek, emekçi daha da yoksullaşacak” yorumu yaptı...
Buna ‘rasyonel çöküş’ denir
Türkiye ekonomisini “rasyonel” politikalarla krizden çıkarmak üzere ekonomi yönetiminin başına geçen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, bir ayını doldurdu. Şimşek'in ekonominin dümenine geçmesinden sonra döviz kurları fırladı, TL'deki değer kaybı hızlandı, asgari ücret ve çalışanların maaşları eridi, her gün yeni zam haberleriyle halkın alım gücü büyük bir hızla düşmeye başladı...
Cumhurbaşkanlığı seçimini kazanan AKP'li Recep Tayyip Erdoğan, 4 Haziran'da yeni kabinesini açıkladı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’na getirilen Mehmet Şimşek, görevi Nureddin Nebati’den devraldı. Şimşek’in göreve gelmesi Erdoğan’ın dini bir referans olan “nas”la ilişkilendirdiği ve “Faiz sebep, enflasyon sonuç” tezine dayandırdığı Yeni Ekonomi Modeli’nden geri dönüş olarak yorumlandı. Nitekim Şimşek'te devir teslim töreninde yaptığı açıklamada, "Türkiye'nin rasyonel bir zemine dönme dışında bir seçeneği kalmamıştır" diyerek ortodoks ekonomi politikalarına döneceğinin mesajını verdi.
Şimşek'in göreve gelmesiyle TL’nin değerinin piyasa koşullarında belirlendiği bir yapıya doğru gidişin ilk adımları atıldı. Merkez Bankası (MB) kuru baskılamayı bıraktı, döviz kurları tamamen serbest bırakıldı. Seçim öncesi 20 TL'linin altında tutulan dolar kuru 28 Mayıs'ta yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminin 2. tur sonuçlarının ardından hareketlenmeye başladı. MB'nin faiz kararı öncesi 21 Haziran'da dolar 23,57, avro ise 25,72'ye kadar yükseldi.
22 Haziran'da Hafize Gaye Erkan başkanlığındailk toplanan MB Para Politikası Kurulu (PPK), 27 ay sonra faiz artışına giderek uzun süre yüzde 8,50'de sabit tutan politika faizini 650 baz puan artırarak yüzde 15'e çıkardı. Faiz kararının ardından dövizdeki yükseliş, TL'deki değer kaybı devam etti. Dolar 26 TL'yi avro ise 28 TL'yi aştı. TL yılbaşından bu yana yüzde 28, faiz kararından sonra ise yüzde 10 değer kaybetti.
REZERVLERDE ARTIŞ
MB’nin döviz rezervlerini TL’nin değerini savunmak için kullanmayı bırakmasıyla birlikte net uluslararası rezervler 23 Haziran haftasında 8.5 milyar dolar ile tarihin en büyük artışını gerçekleştirdi. Seçim öncesi MB rezervlerinin TL’nin olması gerekenden daha değerli tutulması için kullanılmasıyla ay başında rezervler tarihi dip seviyeye gerilemiş, net rezervler -5.7 milyar dolara kadar düşmüştü. Son artışla birlikte net rezervlerin 9 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek sosyal medya hasabından görev süresini değerlendirirken “TCMB analitik bilanço verilerine göre, net uluslararası rezervler geçen hafta 8.5 milyar dolar ile tarihin en büyük haftalık artışını kaydetti. Rasyonel politikalara dönüş kademeli olarak devam edecek. Rezervleri daha da güçlendirmek için ülkemize ilave dış kaynak teminine yönelik çalışmalarımızı hızlandırıyoruz” ifadelerini kullandı.
***
‘TÜRKİYE YÜZYILI, ZAM YÜZYILI’ OLMA YOLUNDA
Bakan Şimşek’in ‘rasyonel’ dediği politikalar zamlarla da kendini gösterdi. Her geçen gün gelen zam haberlerine yenileri eklendi. Tren biletleri yüzde 30 zamlandı, İzmir’de ekmeğin fiyatı 7 TL’ye çıktı
Mehmet Şimşek’in “rasyonel zemine dönüş" dediği ekonomi politikaları zamlarla kendini gösterdi. Yurttaşlar son bir aydır her yeni güne zam haberleriyle başladı. Zam haberleri dün de devam etti. Sene başında Yüksek Hızlı Tren (YHT) seferlerine yüzde 15 oranında zam yapan TCDD, Kurban Bayramı tatili sonrası yaklaşık yüzde 30'luk yeni bir zam daha yaptı. Ocak ayında yapılan zam sonrası İstanbul-Ankara arası bilet fiyatı 215 TL'den 248 TL'ye çıkmıştı. Son zamla birlikte İstanbul-Ankara bileti 248 TL’den 323 TL’ye yükseldi. Eskişehir-Konya arası bilet ise 141 TL'den 184 TL'ye çıktı. Eskişehir-Ankara arası bilet fiyatı 110 TL'den 136 TL'ye, Eskişehir-İstanbul arası 161 TL’den 210 TL’ye, Ankara-Konya biletleri 112 TL’den 146 TL'ye çıktı. Ankara-Sivas biletinin ise 312 TL'ye yükseldiği görüldü.
İZMİR’DE EKMEĞE ZAM
İzmir’de ekmeğin gramajı düşülürken fiyatı arttı. 5 liraya satılan 210 gram ekmeğin gramajı 200 grama indirildi. Gramajı düşürülen ekmeğin satış fiyatı da 7 liraya çıkarıldı.
Şimşek göreve geldikten sonra başlayan zam yağmurlarına dikkat çeken CHP Muğla Milletvekili Cumhur Uzun, "'Türkiye Yüzyılı Zam Yüzyılı’ olma yolunda emin adımlarla ilerliyor. Her geçen gün yeni bir zam haberi ile uyanıyoruz. İnsanlar bırakın et almayı meyvenin yanından dahi geçemez oldu. Evlere peynir girmiyor. İnsanlarımız bir yandan yetersiz beslenirken diğer yandan artan fiyatlarla birlikte gıda sağlığı riski de artıyor" dedi. “Kötü giden ekonominin faturasının baş ekonomistin ve iktidarın değil, halkın sırtına yıkılmak istendiğini” söyleyen Uzun, milyonlarca insanın açlık sınırının altında bir ücretle hayatta kalmaya çalıştığını kaydetti. “Şimşek’in gözü dar gelirli vatandaşlarımızın cebinde” diyen Uzun, seçim sonrası gelen bazı zamları hatırlatarak bir an önce yurttaşları rahatlatacak ekonomi programının uygulanması gerektiğini dile getirdi.
CHP’li Uzun’un derlediği Şimşek sonrası bazı zamlar;
•Kola, meşrubat, su ve birçok içecek ortalama yüzde 25 - yüzde 35 zamlandı.
•Cep telefonları ve teknoloji ürünleri yüzde 5 - yüzde 30 zamlandı.
•Tütün ürünleri ortalama 5 TL zamlandı.
•Otomobil fiyatlarına peş peşe zam geldi. En ucuz sıfır otomobil artık 555,900 TL o da bulabilirse.
•Çaykur kuru çaya yüzde 43 zam yaptı.
•Benzinin litre fiyatı 5,47 lira, motorinin litre fiyatı ise 4,37 lira zamlandı yeni zamlar bekleniyor.
•Un yüzde 10- yüzde 30 zamlandı.
•Bazı illerde simit ve ekmeğe yüzde 50’ye varan zam geldi.
•Şimşek’in göreve geldiği günden bu güne Türk Lirası dolar karşısında yüzde 23 değer kaybetti.
•Maaşlar ve bayram ikramiyeleri dolar karşısında erimeye devam ediyor.
•Çeyrek altın 362 lira arttı.
•Tüp fiyatlarına yüzde 8 zam geldi
•Yüksek Hızlı Tren biletleri yüzde 30 zamlandı.
HALK BU SÜREÇTE YOKSULLAŞACAK
Rasyonelden ne anlıyoruz. Rasyonel, akla uygun demek. Ama akıl tarafsız bir şey değil. Herkesin aklı kendi çıkarı doğrultusuna çalışır. Bu akıl da iktidarın ve iktidarı destekleyenlere çalışıyor. Nureddin Nebati'nin de programı ekonomik olarak rasyonel değildi ama siyaset açısından rasyoneldi. İktidara seçim kazandırma amacındaydı. Bu program işlevini yerine getirdi. Bu program uzun süre sürdürülebilecek bir şey değildi. Öyle de oldu.
Dr. Cüneyt Akman: Ekonomist
Hükümet, Mehmet Şimşek’ten acilen sıcak para çekmesini istiyor. Sıcak para çekmesi için faizleri arttırması gerekiyor ama yeterli değil. Çünkü sıcak paracının aynı zamanda faizden kazandığını dövizden kaybetmemesi gerekiyor. Bu maksatla ilk olarak düşük sayılabilecek bir faiz artışı yaptı ki döviz kuru artsın. O nedenle bu artırım öncesi ben enfazla 650-800 aralığında düşük bir faiz artışı yapacağını yazmıştım öyle de oldu. Mantıklı bir hamleydi. Önümüzdeki dönemde ise tersine hızlı faiz artımına gitmesi gmantıklı. Zamana yaymaya kalkarsa ki ilk demeci o yönde 2 sorun çıkar: 1. Devlet tahvili fiyatlarının daha uzun süre düşeceğini düşünen sıcak paracılar getirecekleri kadar para getirmez 2. Yerel seçim yaklaştıkça sıkı para politikasını sürdürmesi -ki henüz başlamadı bile- Erdoğan'ın engellemeleri ile imkansız hale gelir.Öte yandan Şimşek’in sıcak parayı hızlı bir şekilde getirmesi lazım. Getiremezse Erdoğan’ın Şimşek’i daha da çabuk görevden alması kaçınılmaz olur.
Fakat Şimşek'in yaptığı bu ilk hamle enflasyonu düşürme hedefini daha da zorlaştıracak çünkü yükselen döviz kuru enflasyon ateşini harlatacak. Bir avantajı bu politikaya yaz aylarında balaması. Yaz hem enflasyonun doğal olarak zayıflayacağı hem de döviz miktarının nispeten bollaşabileceği bir dönem. Yine de önümüzdeki kısa sürede enflasyonu ciddi olarak düşürmesi zor. Sonrasında ise yeniden seçim ekonomisi başlayacak ve enflasyon birçok etki ile hızlıca yükselecek. Burada kaybeden yine emeğiyle geçinenler olacak. Rasyonel politika diye açıklaladıkları politika halkın politikası değil. Emekçiler için Nebati’nin politikaları da Şimşek’in politikaları da çok fark etmiyor. Çünkü emekçi bu süreçte daha da yoksullaşıyor. Nebati dönemi kaşıkla verilip kepçeyle alınıyordu. Şimşek dönemi ise kaşık biraz daha küçülecek kepçeyle alınmaya devam edilecek.
RASYONEL BİR ŞEY HENÜZ GÖRMEDİK
Mehmet Şimşek görevde 30 gününü tamamladı. Göreve geldiğinde ‘rasyonel zemine’ dönme açıklaması yaptı. 30 günde bu rasyonellik bağlamında bir şey göremedik. Şimşek göreve başlarken ‘Şimşek’in kuracağı ekibine bakmamız lazım’ dedim. Şu ana kadar herhangi bir ekip kurduğunu söyleyemeyiz. Bakan yardımcıları atandı. Bu isimler, kendisinin seçtiği isimler olmadığını görüyoruz. Merkez Bankası’nda bir atama gerçekleşti. Onda da rasyonel bir politikadan bahsediyorsak, Merkez Bankası’nın para politikasıyla Hazine’nin maliye politikaları arasında bağımsız bir ilişki vardır. Mehmet Şimşek’in Merkez Bankası’na baskı yapmıyor olması lazım. O yüzden Merkez Bankası’nda yaşanan gelişmeyi Mehmet Şimşek’in hanesine yazamayız. Bu süreçte faiz bir miktar artırıldı. Bu artış piyasanın beklentisinin altında kaldı. Olabilecek en düşük rakam oldu. Faiz oranının kendisi bile rasyonel politika olarak değerlendirilmesi zor. Rasyonel politikadan bahsediyorsak, para politikasında yaşanan gelişmeyi Maliye Bakanı’nın hanesine yazamayız. Birbirinden farklı şeyler. Bu süreçte Mehmet Şimşek’in hanesine yazılacak bir gelişme yok. Eskiden görevdeyken atamalara baktığımızda yurtdışından doktoralı, nispeten akademik geçmişi olan kişiler getirmişti. Şimdi öyle bir şey söz konusu değil. Siyasi atamalar gibi duruyor. Şimşek, rasyonel politikaların yanında şeffaflık sözü de verdi. O şeffaflığı da göremedik. Bu 30 günde olumlu bir gelişme yaşanmadı. Mehmet değil de Ahmet atansaydı yine aynısı olacaktı tarzında ilerliyoruz.
Prof. Dr. Ceyhun Elgin: Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi
ASGARİ ÜCRET AÇLIK SINIRININ ALTINA DÜŞECEK
Döviz kurlarındaki sert artış, TL’nin yanı sıra asgari ücret, işçi, memur ve emekli maaşlarındaki erimeyi de beraberinde getirdi. Net asgari ücret 20 Haziran Salı günü 11 bin 402 TL olarak belirlendiğinde, o günkü kurla bu rakam 483 dolara denk geliyordu. Döviz kurlarındaki son artışlar sonrası asgari ücret yaklaşık 437 dolara geriledi. Buna göre asgari ücret açıklanmasının üzerinden 2 hafta geçmeden yaklaşık 45 dolar eridi. Asgari ücrete yapılan artış 1 Temmuz tarihinden itibaren geçerli olacak. Asgari ücretle çalışanlar ilk maaşlarını 31 Temmuz tarihinde alacaklar. Zamlı asgari ücret çalışanların cebine girmeden 45 dolar erirken döviz kurlarındaki artışın yeni enflasyon dalgasını tetiklemesiyle asgari ücretin açlık sınırının altına düşmesi bekleniyor.
KKM’NİN YÜKÜ 190 MİLYAR TL
İktidarın döviz kurlarını tutmak için Aralık 2021 hayata geçirdiği kur korumalı mevduat (KKM) hesaplarının bütçeye yükü her geçen gün artıyor. Ekonomi gazetesi yazarı Alaattin Aktaş, döviz kurlarındaki son artışlarla KKM hesaplarının haziran ayında bütçeye yükünün 190 milyar TL'yi aşacağını belirtti.
Aktaş "KKM’de haziranın kur farkı yükü inanılmaz!" başlıklı yazasında şu görüşleri dile getirdi: "KKM’de kur farkı olarak geçen yılın tümünde bütçeden 92.5 milyar lira ödenmiş, MB’nın üstlenmek durumunda kaldığı yük ise yaklaşık 90 milyar lira olmuştu. Buna göre KKM'nin 2022'nin tümündeki yükü 182.5 milyar lira dolayında oluşmuştu. KKM için bütçeden bu yılın ilk beş ayında 4.4 milyar lira ödendi. Dolayısıyla bütçe ve Merkez Bankası’nın beş ayda yaklaşık 8-9 milyar lira kur farkı yükü ödediğini söylemek pek yanlış olmaz. Beş aydaki 8-9 milyar ödemeden, bir ayda 166-192 milyar arası bir ödemeye... "
MAAŞLAR HER GEÇEN YIL BUHARLAŞTI
İktidarın memur, emekli ve asgari ücrete yapacağı zam merakla beklenirken Genel Sağlık-İş Sendikası, memur maaşlarının son 5 yılda altın, dolar ve Euro karşısında yıldan yıla nasıl buharlaştığını raporlaştırdı. Sendikanın hesabına göre, 5 yılda memur maaşının alım gücü 6 adet, asgari ücretlinin alım gücü de 2.4 adet çeyrek altın tutarında azaldı. Hemşire maaşının 3 bin 404 lira olduğu 2018 yılında, çeyrek altın 272 lira, dolar 3.75, avro da 4.59 TL düzeyindeydi. Hemşire o günkü maaşıyla 12.5 adet çeyrek altın, 908 dolar ya da 742 avro alabiliyordu. O günden bugüne hemşirenin maaşı 4.7 kat arttı ve 16 bin 99 TL oldu. Çeyrek altın 9 kattan fazla arttı ve 2 bin 500 TL'yi aştı. TÜİK enflasyonuyla zam yapılan hemşire maaşının alım gücü 6.5 adet çeyrek altına düştü. Sendikanın hesabına göre hemşirenin 5 yıl önceki maaş seviyesine ‘çeyrek altın hesabıyla' temmuzda kavuşabilmesi için 16 bin 99 TL olan maaşının 30 bin 750 TL olması gerekiyor.
