Hükümet halka sessiz sedasız 232 milyar lira ödetmiş!
Hükümet halka sessiz sedasız 232 milyar lira ödetmiş: Bütçe yasasını kaldırın gitsin!
Ancak Meclis'le birlikte bütçe de işlevini yitirdi. Artık kamu kaynaklarının kullanımında bütçe neredeyse esas alınmıyor. Sebebi yine Meclis'te saklı. Bunun için bütçenin bir önceki yılda nasıl kullanıldığına bakmak yeterli.
Temelde iki soru var: Borçlanma limiti yasal sınırlar içinde kalmış mı? Ödenek üstü harcama yapılmış mı?
Bu sorulara yanıt araması gereken Sayıştay, geçtiğimiz günlerce denetim raporlarının önemli bir kısmını açıkladı. Görüldü ki borçlanma limiti aşılmış, ödenek üstü harcama yapılmış. Yani emekçinin sırtındaki vergi yüküne yenileri eklenmiş, iktidar kılıfını hazırlamış, Meclis de izlemiş.
Borçlanma limiti sessiz sedasız artırılmış
Anayasa'nın güvencesi altındaki bütçe hakkının nasıl ihlal ediğini Maliye Profesörü Aziz Konukman anlattı. Tele1 yayınında konuşan Konukman, ilk olarak bütçeyi kadükleştiren yasal düzenlemelere işaret etti.
Borçlanma Kanunu, 5'inci maddesiyle bütçe açık verdiğine Hazine'ye borçlanma yetkisi tanıyor.
Fakat bunun bir sınırı var. Hazine'nin 2023 yılında borçlanabileceği tutar 661 milyar lira olarak belirlendi.
Kanun yine de hükümete bir esneklik payı bırakıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı ihtiyaç halinde bu limiti yüzde 5 artırabiliyor. Bu da yetmezse ilave bir yüzde 5'lik artışa Cumhurbaşkanı karar verebiliyor.
Söz konusu iki istisnanın 2023'te uygulanmadığı sanılıyordu. Sayıştay aksini söyledi. Aziz Konukman'a göre böylece bütçe hakkı ihlal edildi:
"Hazine'nin onayını biz göremiyoruz ve gerekçesinin de açıklanması lazım. Neden arttı, niye ihtiyaç doğdu? Sayıştay metninde Cumhurbaşkanı kararının tarihi ve sayısı veriliyor (7 Temmuz 2023'te 7366 sayılı Cumhurbaşkanı kararı) ama yayımlamamış.
Yeni sistemde her kararname Resmi Gazete'de yayımlanmak zorunda değil. Ama bütçe hakkını ilgilendiren bir kararı yayımlamamak olur mu? Cumhurbaşkanı böyle yorumlamış ve kamuoyuyla paylaşmamış. Bu bütçe hakkının yerlerde süründüğünü gösteriyor."
İki limit artışı yetmedi, toplamın üç katı istendi
Uygulandığı sonradan öğrenilen istisnalara göre, borçlanma limiti ilk artırımda 693 milyar lira, ikinci artırımda 728,6 milyar lira oldu. Prof. Konukman, "Yer yerinden oynasa bu rakamın dışında borçlanma limitini artıramazsınız" diyor.
Nitekim iktidar bununla da sınırlı kalmadı. Torba yasa sayesinde Bütçe Kanunu içine bir geçici madde eklendi. Böylece borçlanma limiti, iki kez artırıldıktan sonra elde edilecek rakamın üç misline çıkarıldı.
"Bu kanunun ruhu, limiti düzenleyen beşinci maddedir. Siz bu beşinci maddeyi kenara bırakarak torba yasayla geçici madde koyuyorsunuz. Şaka gibi. Öyleyse bütçe yapmanın ne anlamı var? O zaman borçlanma kanununa, limitine ne gerek var. Bu borcu sonunda biz, vergi mükellefleri olarak ödeyeceğiz. Bütçe hakkı yerlerde sürünüyor ve Meclis sessiz."
İhtiyaç doğmadan yasal altyapısı hazırlanmış
Bu sessizliği fırsat bilen iktidar daha minareyi çalmadan kılıfını hazırlamış. Gizli ayrıntıyı Aziz Konukman anlatıyor:
"Tuhaflık şurada. Borçlanma Kanunu'na geçici madde eklendiği sırada henüz Hazine istisnai maddeleri kullanmamış. İstisnai karar ihtiyaç anında verilir, gerekçeleri olur. Sanki o ihtiyaç doğmuş, hükümet o iki istisnayı kullanımmış ve yetmemiş gibi bunun 3 misline izin vermenin anlamı yok. Borçlanmanın mantığı bütçe açığın kadar borçlanmaktır."
Yasal limit 232 milyar lira aşıldı
Bu durumda iktidarın kendisine biçtiği borçlanma limiti 2,2 trilyon liraya ulaşmış oluyor. Sayıştay raporlarından öğreniyoruz ki bunun 961,2 milyar lirası kullanılmış.
Sayıştay bu tabloyla gurur duysa da kanunun öngördüğü limit çoktan aşıldı.
Konukman durumu şöyle yorumluyor:
"Yasanın iki istisna ile verdiği limit 728,6 milyar lira. Fiilen 961,2 milyar lira borçlandı. Aradaki fark 232,6 milyar. Borçlanma yasasının iktidara tanıdığı limit bu kadar aşıldı. Çünkü 2,2 trilyon liralık limiti Anayasa’ya aykırı buluyorum ve kabul etmiyorum.
Sayıştay bu olayı nasıl görmezden gelebiliyor? Neredeyse övecek. Tam tersine iktidarın yasa dışı borçlandığını ortaya koymalı ve adına çalıştığı Meclis’i göreve çağırmalı."
'Yasadışı biçimde ikinci bir ek bütçe kullanıldı'
Aziz Konukman'ın dikkat çektiği bir diğer nokta artık gelenek haline gelen "ödenek üstü harcama"lar.
Yetkisiz harcamalarla Meclis'in bütçe hakkını ihlal edilen uygulama Kasım 2023'te Anayasa Mahkemesi tarafından ihlal edilmişti. İptalin gerekçesi 2023 bütçe gerçekleşemelerine bakınca daha iyi anlaşılıyor.
2023’te başlangıç bütçesi 4,5 trilyon liraydı. Bunun yanına 1,1 trilyon liralık ek bütçe geldi. Harcamanın 5,6 trilyon olması gerekirken, gerçekleşme 6,6 trilyon oldu. Yani 1 trilyon ödenek üstü harcama yapıldı.
Hükümetin "yasa dışı olarak neredeyse ikinci bir ek bütçe kullanmış" olduğunu söyleyen Konukman, çözüm için sorunun kaynağına yani Meclis'e işaret ediyor:
"Sayıştay 'Tamamlayıcı ödenek verilmesi Meclis’in takdirindedir' diyor. Meclis adına denetim yapıyor, bütçe hakkı ihlali yaşanmış ve bunu meşrulaştıran bir cümleyle topu Meclis’e atıyor.
Bunun için yapılacak şey basit: Kesin hesap kanun tekliflerinde tamamlayıcı ödenek verilmesi maddesini kaldıracaksın. Sen böyle bir madde koyarsan iktidar şöyle düşünür: ‘Burada hangi rakamı yazarsam yazayım onun üstünde harcama yaparım, iki yıl geçtikten sonra tamamlayıcı ödenek koyarım ve benim yaptığım yasa dışı harcamalar meşru hale gelir.’"