Sayıştay BUZDAĞININ görünen kısmını açıkladı...

Sayıştay geçen yıl da binlerce usulsüzlük tespit etti, milyarlarca lira zarar edildiğini hesapladı. Ancak bunlar buzdağının sadece görünen kısmı. Üstelik tespit edilse de bir yaptırımı yok...

Sayıştay buzdağının görünen kısmını açıkladı: Denetim raporları ne işe yarayacak?

Sayıştay 2023 yılına ait denetim raporlarını açıkladı. Devletin milyarlarca lira tutarında zarara uğratıldığı, pek çok kamu kurumun usulsüzlük ve yolsuzlukları gözler önüne serildi.

Denetimler sonucunda toplam 8 bin 755 bulgu tespit edildi. En sık rastalanan bulgu “Taşınmazların muhasebe kayıtlarının yapılmaması/hatalı yapılması” oldu.

Yüzlerce kurum denetimden kaçtı, kaçamayan yanılttı

Bazı kurumlar verileri açıklamayarak ya da "geciktirerek" denetimi baypas etti. 6 kamu idaresi faaliyet raporunu yayınlamadı, 119 kurumsa eksik hazırladı. 45 kurum kullandığı kaynaklar hakkında bilgi vermedi. Kamu idarelerinin sadece yüzde 48,7’sinde iç kontrol için gerekliliklerin sağlandığı belirtildi.

111 kamu idaresi yardım yapılan birlik, kurum ve kuruluşlara ilişkin bilgileri paylaşmadı. Bu kurumların çoğunluğunu belediyeler oluşturuyor. 278 kurum, bütçe hedef ve gerçekleşmeleri arasındaki sapmaların nedenlerini açıklamadı.Toplam 16 kamu idaresinin bütçe gerçekleşmeleri de gerçeği yansıtmıyor.

Bu nedenlerle birçok kurum kamuya hesap verme sorumluluğunu yerine getirmedi veya getirilmesini engelledi.

Mali tablo ne gösteriyor?

2023'te bütçe gideri 4,4 trilyon, geliriyse 3,8 trilyon lira oldu. Ek bütçeye rağmen açığın 659 milyar lira olacağı öngörülüyordu ama bunun yaklaşık 2 katına ulaşıldı. Bütçe açığı 1,3 trilyon lirayı gördü.

Devlet toplamda 6,7 trilyon lira borçlandı. Bütçeden daha büyük olan borcun 3,2 trilyonu iç borçlardan oluşurken 3,5 trilyon lirası dış borçlardan oluştu.

Bu borcun yüzde 28’si değişken faiz ile ödenecek. Borucun yüzde 64’ü döviz cinsinden olduğu için yaklaşık 7 trilyon liralık borç, döviz artışı nedeniyle her gün daha da katlanacak.

Ödenmeyen sosyal yardımlar yanlış kaydedilmiş

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nda yaşlı, engelli aylıkları ve doğum yardımlarından ilgililerine ödenmeyen tutarlarının hatalı muhasebeleştirildiği tespit edildi. Ayrıca, bazı birimlerde istihdam edilen işçiler için kıdem tazminatı karşılıklarının ayrılmadığı kaydedildi.

Vakıflar Genel Müdürlüğü'nde inşasına başlanan varlıklara ait harcamaların mevzuata aykırı olarak ''Giderler Hesabına'' kaydedildiği belirtildi. Bu aykırılık sonucu 22 milyar lira açık çıktı. Ayrıca, ''bölge müdürlüklerince kiraya verilen taşınmazların kira süresi sonunda ihale yapılmadan bir taahhütname ile yeniden aynı kişilere kiraya verildiğine'' işaret edildi.

Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) ile Zonguldak ve Çankırı belediyeleri arasında imzalanan protokol uyarınca ihaleyle yapılan barajlar, isale hatları ve tasfiye tesislerinin belediyeler yerine belediye birliklerine devredildiği, bu nedenle yatırım bedeli geri ödemeleri tahsil edilemedi. Kurumun 2023'teki toplam faaliyet gelir ve gider farkı 52 milyar oldu.

Maden, Tektik ve Arama Genel Müdürlüğü'nün sahada çalışanlara verilmesi gereken koruyucu giyim yardımının, üst yönetim kademesi dahil bütün personele verildiği tespit edildi.

YÖK verileri gizledi, yasadışı bahis radara takıldı

Vakıf üniversitelerinde ücretsiz okutulması gereken asgari lisansüstü öğrenci sayısına YÖK'ün veritabanında ulaşılamadı. YÖK'ün saydamlık ve hesap verebilirlik ilkeleri doğrultusunda rapor hazırlaması istendi.

İzmir Demokrasi Üniversitesi’nin 2021 denetiminde düzenlenen sempozyumlar için katılım ücreti alındığı ve bu ücretlerin üniversiteye ait banka hesapların toplanmak yerine aynı isimle kurulan bir vakfa aktarıldığı ortaya çıkmıştı. 2023 yılı Sayıştay raporunda ''Üniversitenin usulsüz yollarla vakıf kurduğu ve üniversite bünyesinde yapılan etkinliklerle ilgili kayıt ücretlerinin bu vakıf tarafından tahsil edildiği'' tekrar tespit edildi.

Spor Toto Teşkilatı Başkanlığı’nın denetiminde televizyon programlarında yasa dışı bahis reklamının yapıldığı tespit edildi. Sayıştay raporunda "2023 yılında bir Türk takımının yabancı bir takımla deplasmanda oynadığı Avrupa Konferans ligi maçının canlı yayını esnasında saha kenarlarında bulunan reklam panolarında 10 adet yasa dışı bahis sitesinin reklamının yapıldı" denildi.

Diyanet'teki denetimlerin sonucunda usulsüzlük çıkmadı ama başkanlığın envanterinde 2022’de 17 milyon liralık araç bulunurken, 2023’teki araç maliyetinin 100 milyon lirayı aştığı görüldü.

Sayıştay raporları idareyi aklamaya yarıyor

Peki Sayıştay'ın açıkladığı bu raporlar bir işe yarıyor mu? Sorumlularla ilgili bir yaptırım oluyor mu?

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Sayıştay tek dış denetim organı olarak belirlenmiş bir kurum.

"Kamuda hesap verme sorumluluğu ile mali saydamlığa katkı sağlamak üzere denetim, yargılama ve rehberlik yapmak" amacıyla denetleme görevi olan Sayıştay, yürütme organı denetlensin, kesin hesaplar çıkarılsın diye bu raporları hazırlıyor.

Öte yandan yeni sistemle artık bir yürütme erki haline gelen Cumhurbaşkanı'nın denetlenmesi mümkün değil.

'Denetim yapılıyor' algısı yaratılıyor

Sayıştay'ın hazırladığı raporlar, "Denetim Bulgularımız" ve "Denetim Görüşümüzü Etkilemeyen Bulgular" diye ikiye ayrılıyor. Günlerdir basına yansıyan raporlar da ikinci grupta yer alıyor.

Sayıştay'ın denetlediği yürütmenin başı Cumhurbaşkanı yani AKP'li Recep Tayyip Erdoğan. Erdoğan'ın son düzenlemelerin ardından Meclis'e karşı bir sorumluluğu bulunmuyor. Ayrıca Bakanlar da Meclis'e karşı sorumlu değil. Dolayısıyla hazırlanan raporlar da, yargıya gitmiyor. Zaten Sayıştay'ın böyle bir görevi yok.

Sayıştay, özellikle 2010 yılından bu yana idareyi aklama işlevi görüyor. Denetim yetkisi kısıtlanan kurumun denetçilerinin yazdığı raporlar, çeşitli süzgeçlerden geçirildikten ve sakıncalı olabilecek bulgulardan ayıklandıktan sonra Meclis'e gönderiliyor.

Sayıştay’ın yargılama işlevi fiilen kaldırıldı. Kurum, kamunun zararına yol açıldığını belirlerse savcılıklara bildirilmekten başka bir şey yapamıyor. Raporlar Sayıştay'ın denetim yaptığı algısını oluşturmaya yarıyor.