İliç'te maden şirketi faaliyete hazırlanıyor...
Madenin yeniden açılması için yetkililerle çalışmaların sürdüğü belirtilen raporda, "İlk operasyonlar 20 gün içinde yeniden başlayabilir" denildi...
İliç'te maden şirketi faaliyete hazırlanıyor: 'İzin verilirse 20 gün içinde başlarız'
13 Şubat’ta yaşanan felaketle ilgili pek çok soru cevaplanmadı, sorumlular hesap vermedi, şirketin ve idari kuruluşların ihmalleri ortaya çıktı.
Maden sahasında faaliyetler dururken, şirketten Ekim ayında yapılan iki açıklamada "madenin yeniden açılması için çalışmalar yapıldığı" duyurulmuştu.
'Toprak, su ya da havada kaydedilebilir bir kirlenme olmadı'
Çöpler Altın Madeni'ni işleten Anagold Madencilik'in ortağı SSR Mining şirketi üçüncü çeyrek raporunu açıkladı. ABD merkezli şirketin raporunda Çöpler sahasındaki faaliyetlere de yer verildi.
Duvar'ın paylaştığı bilgilere göre, çalışmalarda 4 önceliklerinin olduğunu belirten şirket, bunları "kurtarma", "muhafaza", "olay inceleme" ve "yeniden başlama için hazırlık" olarak sıraladı.
"Kurtarma" başlığında "Dokuz kişinin tamamı çıkarıldı ve ailelerine teslim edildi" ifadesi kullanılan raporda, "Muhafaza; planlanan tüm altyapı başarılı bir şekilde kuruldu ve etkili oluyor. Türk hükümet yetkililerinden kamuoyuna yapılan açıklamalar, örnekleme alanlarındaki yerel toprak, su ya da havada kaydedilebilir bir kirlenme olmadığını yinelemeye devam ediyor" denildi.
'İyileştirmeye toplam 103,3 milyon dolar harcadık, liç yığını başka bölgeye taşıyacağız'
Şirkete, kapasitenin üzerinde liç yığını olduğu ve toprakta çatlaklar olmasına rağmen işçilerin çalıştırıldığı suçlaması yönetilmişti. Siyanür içerdiği belirtilen liç yığınının artık Çöpler sahasında işlenmeyeceği aktarılan raporda, hükümetle görüşmelerin sürdüğü kaydedildi:
"İyileştirme: Şu ana kadar yerinden oynamış yığın liç maddesinin 16 milyon tondan fazlası (~yüzde 86), büyük ölçüde Sabırlı Vadisi’nden gelen tüm maddeler de dahil olmak üzere geçici depolama konumlarına taşındı. 2024 yılının üçüncü çeyreğinde, Çöpler’deki iyileştirme faaliyetlerine 48,3 milyon dolar harcandı; böylelikle, 1 Nisan 2024 tarihinden bu yana iyileştirmeye harcanan toplam rakam 103,3 milyon dolara ulaştı. Yığın liç yastığı kalıcı olarak kapatılacak ve yığın liçinin işlenmesi artık Çöpler’de yapılmayacak. Nihai iyileştirme planı üzerine Türk hükümet yetkilileri ile görüşmeler devam ediyor."
Şirketin hatası yokmuş
İhmal iddialarına karşın şirketin hatası olmadığı iddia edilen raporda, "Olay incelemesi" başlığında yığın liç tesisinin tasarımını, inşaatını ve operasyonunu gözden geçirmek üzere "bağımsız uzmanlar görevlendirildiği" söylendi.
"Şu ana kadar bu inceleme, üçüncü taraf mühendislik tasarım parametrelerine göre yığın liç tesisinin inşaatı ya da operasyonuyla herhangi bir maddi uyuşmazlık tespit etmedi. 2010 yılında başlayan üretimden önce yığın liç tesisinin ilk tasarımı ve daha sonra yapılan her genişletme, bağımsız, üçüncü taraf mühendislik firmaları tarafından tasarlandı, gözden geçirildi ve onaylandı" ifadeleri kullanıldı.
'İlk operasyonlar 20 gün içinde yeniden başlayabilir'
Madenin yeniden açılması için yetkililerle çalışmaların sürdüğü belirtilen raporda, "Yeniden başlama için hazırlık: Yeniden başlama için gerekli izinleri sağlamak adına ilgili yetkililer ile yakından çalışmaya devam ediliyor. İşletme izinleri de dahil olmak üzere gerekli tüm düzenleyici onaylar yeniden sağlandığında, Çöpler’deki ilk operasyonların 20 gün içinde yeniden başlayabileceği bekleniyor; (bu) iyileştirme çalışması devam ederken, stoklanmış cevher ile Çakmaktepe’den çıkarılan cevherin bir kombinasyonunun işlenmesinden oluşacaktır" denildi.
Felaketten sonra neler öğrendik?
İliç'teki felakette işçilerin cesetleri toprak yığınından haftalarca çıkarılamadı.
Arama çalışmalarında 5 Nisan'da 1 işçinin, 19 Nisan'da 1 işçinin, 4 Mayıs'ta 2 işçinin, 4 Haziran'da 1 işçinin, 6 Haziran'da 3 işçinin cesedi bulunmuştu. Son işçinin cesedine ise 8 Haziran'da ulaşılmıştı.
Anagold'un vergi borcunun silindiği, şirketin yüzde 80 ortağı olan Kanadalı altın madeni şirketi SSR Mining'in bilançosunda ortaya çıkmıştı. SSR'nin 2023'te Türkiye'de silinen vergi borcunun 7,2 milyon dolar olduğu belirlenmişti. 9 işçiyi öldüren şirket ihmalleri kabul etmemiş, kendini "İşsizliği bitirdik, cami yaptık" diyerek savunmuştu.
TBMM İliç Maden Kazasını Araştırma Komisyonu üyesi CHP'li Deniz Yavuzyılmaz yığın liçte yaklaşık 3 ay önce yer değiştirme hareketlerinde artış olduğunu söylemişti. Bilirkişi raporuna göre 2023 Kasım ayından itibaren 23 adet patlatma olduğunu, ilk iki ayda yapılan sadece 7 patlatma bulunduğunu ifade ederek patlatma sayısındaki aylık artış oranının yüzde 300 olduğuna işaret etti.
Yavuzyılmaz aynı yığın liç sahasında başka bir ruhsat sahasından oksitli cevher getirip yığma yapan Kartaltepe Madencilik adlı bir şirketin de bulunduğunu ortaya çıkarmıştı. Bu şirketin ortaklarının da SSR Mining ve Lidya Madencilik olduğu öğrenildi.
262 sayfalık bilirkişi raporunda, kazanın teknik boyutları değerlendirilmiş, altın madeni ocağını işleten şirketin izin belgeleri, olay yönetimi ve kusurluları da incelenmişti. Tasarım ve projelendirme aşamasında yığın liçin duraylılık (herhangi bir cismin yerini ve konumunu koruyabilmesi koşulu) analizinde hazırlanan raporlarda, meri mevzuatlarının gerekliliklerini sağlayacak veri setlerinin kullanılmadığı belirtilerek, Maden ve Çevre Kanunu kapsamındaki yükümlüklerin de yerine getirilmediği ifade edildi.
Bilirkişi raporuna göre "ÇED Olumlu" kararı veren yetkililer de asli kusurlu olarak değerlendirildi. İkinci kapasite artışı iznini eski bakan Murat Kurum vermişti.
Altın madeni ocağını işleten şirkette mühendis, yönetici ile idareci pozisyonunda çalışanlardan 13 kişinin asli kusurlu olduğu kanaatine varıldı. Asli kusurlular arasında global projeler başkan yardımcısı J.H. ve Kanadalı yöneticisi I.R.G de bulunurken faciayla ilgili 12 tutuklu var.
Meclis İliç komisyonunda yapılan sunumlar ve değerlendirmeler de tartışma konusu oldu. Siyanürün kanser yapıcı etkisi olmadığı öne sürülmüş, siyanür yerine konabilecek malzeme olmadığı ifade edilmişti.