“AKP’nin çiftliği” haline getirilen ÇAYKUR'un borç sarmalı!
Varlık Fonu’na devrinin ardından mali yapısı altüst olan ve “AKP’nin çiftliği” haline getirilen ÇAYKUR'un borç sarmalına girdiği ortaya çıktı. 2023 yılında 25,7 milyar TL’lik banka kredisi kullanan kurumun içinde bulunduğu borç batağı ve kamu zararına yol açan usulsüz uygulamaları mali denetimler ile ortaya konuldu.
ÇAYKUR borçlanma sarmalında: Dağ gibi borçlar ve usulsüzlükler
Türkiye Varlık Fonu’na devredildikten sonra zararı mali yapısı altüst olan ÇAYKUR’a yönelik denetimler, kurumun içinde bulunduğu batağı bir kez daha gözler önüne serdi. Sayıştay denetimleri, ÇAYKUR’daki usulsüz uygulamaları da açığa çıkardı.
Birgün'den Mustafa Bildircin'in haberinde, Sayıştay, ÇAYKUR’un 2023 yılı mali hesaplarına mercek tuttu. Denetimlerin ardından hazırlanan rapor, “AKP’nin çiftliği” haline getirildiği belirtilen ÇAYKUR’daki kötü yönetimi ortaya koydu.
REKOR KREDİ ÖDEMESİ
ÇAYKUR’un borçlanma ihtiyacının yüksek olduğu ve finansman giderlerinin katlanarak arttığı belirlendi. Kurumun, 2023 yılında farklı bankalardan toplam 25 milyar 728 milyon 429 bin TL ticari banka kredisi kullandığı ve 24 milyar 747 milyon 229 bin TL’lik kredi ana para geri ödemesi yaptığı belirtildi. Kurumun, 2023 yılı sonu itibarıyla çeşitli bankalara toplam 5 milyar 822 milyon 700 bin TL’lik kredi borcu bulunduğu bildirildi. Ticari bankalardan kullanılan kredilerinden dolayı ÇAYKUR’a yansıyan finansman gideri tutarı ise 1 milyar 81 milyon 701 bin TL olarak hesaplandı.
BORÇLANMA SARMALI
Sayıştay denetçileri, ÇAYKUR’un başlangıçta yaş çay yaprağı alım bedellerini ödemek için yılın belirli zamanlarında borçlanma ihtiyacı duyduğunu ancak borçlanma ihtiyacının zamanla, “Kalıcı bir ihtiyaca” dönüştüğünü kaydetti. ÇAYKUR’un borçlanma sarmalını kırabilmesi için faaliyet karını artırıcı ve kredi kullanma ihtiyacını azaltıcı tedbirler alması gerektiği vurgulandı.
ÇAYKUR’un 2018-2023 dönemindeki kredi ödemeleri, yıllara göre şöyle sıralandı:
• 2018: 7,6 milyar TL
• 2019: 11 milyar TL
• 2020: 10,8 milyar TL
• 2021: 16 milyar TL
• 2022: 16,8 milyar TL
• 2023: 25,7 milyar TL
PLANSIZLIK
ÇAYKUR’daki kötü yönetim, organik çay tarımının planlama sürecinde yaşananlarla da kayda geçirildi. Organik çay tarımının bazı bölgelerde konvansiyonel çay tarım alanları ile iç içe olacak şekilde yapıldığı ve verimliliğin düştüğü ifade edildi.
KAMU ZARARI
ÇAYKUR’a yönelik tespitler bunlarla da sınırlı kalmadı. Cumhuriyet Çay Fabrikası içerisinde kurulan, “Stevia ekstrakt” isimli tesisin eksikliklerinin tamamlanmadığı ve tesisin atıl halde bırakıldığı kaydedildi. Atıl bırakılan tesis nedeniyle on milyonlarca liralık kamu zararına yol açan süreç, raporda şöyle aktarıldı:
“ÇAYKUR tarafından 2016 yılında, Cumhuriyet Çay Fabrikası bünyesinde 4 bin 500 metrekare alanda yatırım yapılarak stevia bitkisinden ekstrakt elde edilmesini sağlayacak bir tesis kurulması planlanmıştır. Tesis, 2 milyon 380 bin dolara ihale edilmiş, ihaleyi alan yüklenici firma tesisin atık arıtma ünitesini tamamlamadığından kesin teminatı gelir kaydedilerek sözleşmesi fesih edilmiş. Tesisin eksikleri ve stevia üretimi konusunda tereddütler neticesinde, ÇAYKUR Yönetim Kurulu tarafından tesisin üç yıl süre ile kiraya verilmesi uygun görülmüştür. Bu çerçevede Ekstraksiyon Ünitesi Maliyet ve Kira Belirleme Komisyonu tarafından 2019 yılında tesisin değerlemesi yapılmış, tesisin ÇAYKUR’a olan maliyetinin 22 milyon 181 bin TL olduğu belirtilmiştir. Tesis kiralama amacıyla ihaleye çıkartılmış olup, uygun teklifler gelmediği için kiralama gerçekleştirilememiştir.
2016 yılında yatırım programına alınarak inşasına başlanan, yıllar içerisinde çeşitli harcamalar yapılmasına rağmen üretime hazır hale getirilemeyen tesisin kiralanması da mümkün olmamış, dolayısıyla atıl halde kaldığı görülmüştür.”
NERESİNDEN TUTSAN ELİNDE
Sayıştay raporunda yer verilen ve ÇAYKUR’un içler acısı halini ortaya seren diğer bazı bulgular ise şöyle sıralandı:
• Stok sayımlarının eksik yapılmaması.
• Çay fabrikaları alanı içinde kalan bazı taşınmazların tapu kayıtlarında kurum adına tescilinin yapılmaması.
• Soğuk çay içeceği alımı ihalelerinde ihale dokümanında öngörülen analiz ve kontrollerin yaptırılmaması.